:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104723171-4c4eac.jpg)
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Maroesja Sirojetskovskaja, regisseur Sirojetskovskaja maakte een elegie voor haar jeugdliefde én haar eigen depressieve jeugd in Moskou.
Tijdens de pandemie monteerde ze met haar editor haar film via Skype vanuit Moskou. Toen How to Save a Dead Friend in april vorig jaar zijn wereldpremière beleefde, was ze net in ballingschap. „Na het begin van de oorlog in Oekraïne werd het heel snel grimmig en repressief. Je hoorde over vrienden die werden opgepakt of in elkaar geslagen, over huiszoekingen. Een depressieve stad werd in een oogwenk een paranoïde stad. Dus ja, het maatschappelijke ziektebeeld is snel veranderd.”
Aan het woord is de Russische filmmaker Maroesja Sirojetskovskaja (1989). Ze reisde het afgelopen jaar met haar veelgeprezen egodocumentaire How to Save a Dead Friend over de wereld voor interviews en inleidingen. Leven uit koffers, met Tel Aviv en Oostenrijk als ankerplaatsen. Van culturele boycots merkte ze weinig: slechts één filmfestival wilde haar film niet omdat ze uit Rusland komt.
Gedoemde ex
In How to Save a Dead Friend ontrukt ze haar gedoemde ex Kirill – Kimi – uit de vergetelheid. Sirojetskovskaja, afkomstig uit een gegoed milieu, beschikte over een enorme, chaotische berg filmmateriaal dat zich door de jaren had opgehoopt; VHS-tapes, dvd’s, folders in folders in folders. Als tiener observeerde ze de wereld door de sluiter van haar camera.
„Ik was depressief zonder te weten dat ik depressief was. De camera beschermt je tegen de realiteit. Het is een veiligheidsklep tussen jou en andere mensen.” Een paar jaar geleden liet ze zich voor depressie behandelen. Veel te laat, zegt ze. „Therapie en antidepressiva waren echt een openbaring voor mij. Ik had geen idee dat je ’s ochtends ook kon opstaan zonder aan zelfmoord te denken.”
Een misvatting die je vaker ziet in Moskou, ‘hoofdstad van de Depressieve Federatie’, aldus Sirojetskovskaja. In haar film somt ze een reeks dode vrienden op: overdosis, gesprongen, verhangen, ongeluk, pillen. Zelf wist ze als scholier dat ze de zeventien niet zou halen. Ze was een ‘cutter’: snijden in eigen vlees gaf haar een gevoel van controle. In How to Save a Dead Friend somt ze droog-humoristisch hoe creatief ze als scholier was met hobbymes, speelkaarten, manicureschaar, dvd-schijfjes, kapotte gloeilampen, schoollinialen.
Tot zich op een grungeforum een reddingsboei aandiende: Kimi. Mager, nerveus, welbespraakt en net zo depressief als zij. Zoon van een gebroken gezin uit de rauwe buitenwijk Boetovo. Kimi kende elk nummer van Joy Division uit zijn hoofd en leek op Kurt Cobain, vond ze. Ze trokken bij elkaar in en namen een hondje dat ze Curtis noemde, naar Ian Curtis van Joy Division, die zich verhing toen de band dreigde door te breken.
How to Save a Dead Friend is een intieme elegie voor een jeugdliefde en een excursie door de dynamisch depressieve Moskouse underground van de jaren nul en tien. No future kan een opwindend romantisch levensgevoel zijn: Sirojetskovskaja wist haar depressie in energie om te zetten. Ze zat in een postpunk-bandje, was activist, deed extreme performances, ging naar de filmschool. „Voor mij was grunge en postpunk niet modieus. Ik had het gevoel dat die muzikanten hetzelfde doormaakten als ik, en schoonheid vonden in triestheid en wanhoop.”
Verlept vogeltje
Haar grote liefde Kimi belandde daarentegen in een introverte spiraal van verslaving en zelfbeschadiging. De relatie liep op de klippen, ze bleven bevriend terwijl hij in Boetovo vereenzaamde bij zijn diep religieuze moeder en oudere broer Andrej, eveneens drugsverslaafd. Kimi dacht het systeem daar sluw naar zijn hand te zetten door zich te laten opnemen: gratis uppers en downers! Wij weten beter: voor Sirojetskovskaja’s camera verpietert hij tot een bleek, schonkig en verlept vogeltje.
Was Kimi te redden? Misschien als ze zijn depressie onder ogen hadden gezien in plaats van hem plat te spuiten, denk Sirojetskovskaja. „Kimi bestreed dat met zelfmedicatie, iets anders wist hij niet.” Kimi werd verlamd door zelfhaat: een ‘narcoman’ (junkie) kan in Rusland slechts rekenen op minachting. „Door stigmatisering van verslaving kom je op een punt dat je zelf denkt dat je het niet waard bent te leven.”
In Nederland ging How to Save a Dead Friend op het IDFA-festival in première waar ook de korte documentaire Manifesto draaide, een compilatie uit sociale media van nihilistische, boze en zelfdestructieve tieners in een Rusland dat in de greep is van geweld en stupide conformisme. Heeft Sirojetskovskaja als balling nog hoop?
„Rusland blijft een depressief land, los nog van de oorlog zijn er zoveel problemen. Maar misschien is dat alleen mijn omgeving hè. Laatst zei een Russisch echtpaar na een voorstelling dat zij in Moskou nooit met drugs en depressie in aanraking kwamen en alleen gelukkige vrienden hadden. Misschien bestaan ze dus, gelukkige Russen. Misschien kwam ik ze tegen op straat of in de metro. Ik heb ze alleen niet als zodanig herkend.”
